№ 11 Шеминский сельский филиал

Наименование учреждения (по Уставу): Шеминский сельский филиал №11

Адрес учреждения (почтовый): 668112 РТ, Дзун-Хемчикский кожуун, с. Шеми, ул. Ленина, д. 37.

Дата основания – 1950 год.

Книжный фонд (из них краеведческая литература): 9540 экз., в т.ч. краеведческая литература – 2306 экз.

Сайт или сообщество библиотеки в ВКонтактеhttps://vk.com/public194798511

Структура и количество штатных работников: 2 чел. /1 чел. – специалист, 1 чел. – техперсонал/

Ф.И.О. руководителя: Монгуш Долаана Кошкар-ооловна

Контактные телефоны: 89835158790

Электронная почта: dolaana-mongush-1968@mail.ru

Режим работы: Понедельник- пятница с 8:30 до 17:30

Суббота с 10:00 до 14:00

Обед с 13:00 до 14:00

Воскресенье – Выходной

Шеми сумузунуӊ библиотеказыныӊ төөгүзү

Бистиӊ тыва чон шаандан тура биче сеткилдиг, хүндүлээчел, дузааргак, эрес-кежээ чон. Уруг-дарыын дузааргак, ажылгыр, хүндүлээчел болурунга өөредип чораан. Үжүк-бижик чок-даа болза улустун аас-чогаалын өөредип чораан.

Шаанда 1937-1938 чылдарда бир дугаар ном саӊы «Куртуг-Тей» деп черге кезек аалдар чанынга бир кидис өгге турган. Ону «Кызыл өг» дээр турган. Ооӊ эргелекчизи Куулар Кызылдаа Быран-оолович турган. Ол хөлчок кызымак, ааскыр-сөскүр, кончуг чечен-мерген, тывызык кижи чораан. Араттар ону дыка хүндүлээр турган. Ол үеде улус хуу арат ажыл-агыйлыг чораан. Чадаанадан каш номун аъттыг эккелгеш, «Кызыл өгге» аалдардан улуг-биче чонну чыггаш, тайылбырлаар, өөредир турган. Номнарын улуг хөм сумкага суп алгаш, Даштыг-Тей, Узун-Кара-Суг, Ак-Кара-Суг, Чолдак-Кара-Суг, Доора-Даг, Алдыы-Үстүү Ховужуктарга, Чиӊге-Оорга аалдарынга аъттыг чедирип номнарын таныштырып чораан.

1954 чылда «Кызыл булуӊ» тургустунган. Аӊаа «Шын», «Хостуг арат», «Арэве» солуннардан чаа үнген материалдарны сайгарып, ырыларны, шүлүктерни өөренип, ол үениӊ  оюннарын ойнап, тывызыктажып чорааннар. Ол үеде «Пионар» болгаш «Агитатор» деп журналдар турган.

1955 чылда сумунуӊ клубка библиотека ажыттынган. Ынчан эргелекчизи кылдыр Куулар Олзей Оспаевич ажылдап эгелээн. Ажылдап турган үезинде чонну үжүк-бижикке өөредип, арбаннар аайы-биле кыш боорга шанактыг аът-биле, чай боорга тергелиг аът-биле агитация ажылын чорудуп турган. Ол үеде колдуу-ла тоолдар номнары, ырылар чыындызы база Салчак Токаныӊ «Араттыӊ сөзү» деп чогаалын кончуг сонуургап номчуур турган. Ол үениӊ идепкейлиг номчукчулары Ондар Мин-Тойлу, Ооржак Сут-оол, Ондар Чулдум дээш оон-даа өскелер чон ортузунга үжүк-бижикти өөретпишаан, хой санныг номнарны чонга номчуп берип турганнар. Ынчан лекция, беседаларны, ыыткыр номчулгаларны солуннардан, чаа келген номнардан кылып турган. Бистиӊ чангыс чер чуртуувус Олег Карламович Сагаан-оол-биле ужуражылгалар, ооӊ бижээн номнарыныӊ сайгарылгазын, Ф.Энгельстиӊ, В. Ленинниӊ тыва дыл кырынга үнген ажылдарын, чогаалдарын, оон ажыл-чорудулгазын бижээн чүүлдерин чон кончуг сонуургаар, номчуур турган.

Библиотеканыӊ эргелекчизи Олзей Оспаевич Чадаанаже депшип ажылдап чоруптарга Монгуш Анчымаа Севээн-ооловна хүлээп алгаш, улаштыр чоннуӊ хүндүткелин чаалап ап, колхозтуӊ ажыл-ишчилеринге номнарны аъттыг, чадаг чедирип, ылаӊгыя оларныӊ ажылдап турганы тайгага токпак, ыяш белеткээр черинге, хараган соп ажылдаар черинге база сиген белеткеп турган шөлдеринге чедип, чаа келген номнарны таныштырып турган. Ол үеде колхозтуӊ ажылчыннары ангы-ангы кыштагларга, чайлагларга тарадыр чурттап чораан үе турган болгай.

1965 чылдыӊ январь айдан эгелеп Шеми сумунуӊ библиотеказыныӊ эргелекчизи болуп Хертек Сенденмаа Девек-ооловна ажылдап эгелээн. Ооӊ сактыышкыны: «Бичии школаныӊ пекарнязыныӊ бир өрээлинге сумунуӊ библиотеказы турган». Фондуга ийи мун ажыг номнар турган. Колдуу-ла орус дыл кырында, 300 хире тыва дылда классиктиг болгаш тыва чогаал номнары турган. Ынчан эвээш санныг номнар турган-даа болза чоннуӊ номга хандыкшылы улуг турган. Библиотекага чеди кижи кежүгүннүг актив ажылдап турган. Чылда албан күүседир онаалдалар турган. Ону күүседир дээш ай, квартал, чыл планнарын тургузуп, көску черлерге азып, планны албан күүседип ажылдап турган. Ол үеде көжер библиотека база ажылдап турган: сүт-бараан фермазынга, Чайлаг-Хемге, ыяш белеткээр черге, трактор бригадаларынга, уруглар албан-черлеринге. Көжер библиотека дээрге номнарны шоодайга суп алгаш кылаштап, машиналар дозуп, хереглээн номчукчуларга чедирери болур. Ол баргаш чаа номнарныӊ допчулалын кылыр, солуннардан беседалар номчуп бээр. Номчулга конференцияларын үргүлчү эртирип турган. Ылангыя, Салчак Токаныӊ «Араттыӊ сөзү» деп номунга база Олег Саган-оолдуӊ «Төрээн кижилер» деп номунга конференцияларын эӊ хөй кижи киржикчилиг болган» – деп Седенмаа Девек-ооловна чугаалап орган.

1970 чылдарныӊ эгезинде совхозка делгем, чырык ийи каът чаа клуб ажыглалга кирген. Ынчан сес муӊ ажыг экземплярга аӊгы-аӊгы салбырларлыг улуг фонд тургустунган.

Библиотеканыӊ эжиин ажыдып, эргинин артап орда-ла хамык байдал каракка көстүп билдине бээр. Ишти бичежек болза-даа делгем, арыг-силиг, чырык. Кандыг номнарныӊ кайда турарын айтып бижип каан. Ниитилел-политиктиг номнар, школа назылыгларга, тыва дылда номнар, кодээ ажыл-агыйга херек номнар, словарьлар дээш тус-тузунда аӊгылап тодаргай бижиттинген.

Бо хуннерде сумунун библиотеказы кожуннуӊ библиотекаларыныӊ төпчүткен системазынга хамааржыр болгаш ооӊ удуртулгазы-биле сырый харылзаалыг ажылдап турар.

Библиотека номнар, журналдар база солуннар-биле сумунуӊ улуг-биче номчукчуларын хаара туткан. Ай санында байырлал хүннеринде, юбилейлиг чогаалчыларныӊ темалыг ном делгелгезин кылып, ооӊ сайгарылгазын чорудуп турар. Ыыткыр номчулгаларны болгаш аӊгы-аӊгы темалыг хемчеглерни үе-шаанда эртирип турар. Шеми сумунуӊ библиотеказында «Бодуӊ кыл» деп бөлгүм ажылдап турар. Ында он ийи уругларны хаара тудуп, ай санында «мастер класстарны», янзы-буру солун хемчеглерни эртирип турар. Ясли-сад, школа-биле быжыг харылзаалыг.

Библиотеканыӊ фондузу 9431 ном четкен. Тыва номнар бар-даа болза номчукчулар чаа-чаа номнарны манап турар, бичии уруглар болгаш школачы назылыгларга номнар эвээш. Солун-сеткүүл чагыдылгазы чылдыӊ-на күүсеттинип турар. Чылда чагыткан янзы-бүрү солуннарны, ангы-ангы журналдарны номчукчулар номчуп турар.

Чылда кожууннуӊ Төп библиотеказындан чээрби хире номнар кээп турар.

1937 чылдан тура сумунун ном саӊынга  ажылдап чорааннар:

  1. Куулар Кызылдаа Быран-оолович (1937-…)
  2. Куулар Олзей Оспаевич (1955-…)
  3. Монгуш Анчымаа Севээн-ооловна
  4. Куулар Калдар-оол Комбуевич
  5. Ондар Арина Хертековна
  6. Монгуш Римма Достай-ооловна
  7. Куулар Нина Шагдыр-ооловна
  8. Куулар Галина Дармачаповна
  9. Хертек Седенмаа Девек-ооловна (1965 – 1995 чч.)
  10. Монгуш Ирина Жуковна (1995 – 2002 чч.)
  11. Кара-Сал Чечек Алдын-ооловна (2002 – 2004 чч.)
  12. Монгуш Опеймаа Сарай-ооловна (IX/2004- X/2010)
  13. Монгуш Долаана Кошкар-ооловна (ХI/2010 чылдан бо хуннерге чедир).

Хертек Седенмаа Девек-ооловна 1938 чылдыӊ июнь 5-те Чоон-Хемчик кожууннуӊ Шеми сумузунга төрүттүнген. Школага 1950 чылда өөренип киргеш, 1956 чылда 7-ги классты дооскаш Канск хоорайныӊ библиотека техникумунга өөренип кирген. 1959 чылда техникумну дооскаш, Бай-Тайга кожуунга библиотека эргелекчизи болуп ажылчын базымын эгелээн. 1965 чылда өг-бүлези-биле торээн суурунга келгеш, Шеми сумунуӊ библиотеказынга ажылдап кирген. 1995 чылда хүндүлүг пенсияже унген.

Монгуш Ирина Жуковна 1955 чылдыӊ май 23-те Чөөн-Хемчик кожууннуӊ Шеми сумузунга ажылчын өг-бүлеге төрүттүнген. 1962 чылда Шеми ортумак школазынга өөренип киргеш, 1973 чылда 10-гу классты дооскан. Красноярск хоорайныӊ көдээ ажыл-агый институдун бот өөредилге-биле зоотехник болуп дооскан. «Большевик» совхозка зоотехниктеп ажылдап турган. 1995 чылдан 2002 чылга чедир Шеми сумунуӊ библиотеказыныӊ эргелекчизи болуп ажылдап тургаш, кадыыныӊ байдалы-биле унген.

Кара-Сал Чечек Алдын-ооловна 2002-2004 чылдарда Шеми сумунун библиотеказынын эргелекчизинге ажылдап турган.

Монгуш Опеймаа Сарай-ооловна 1964 чылдын июнь 17-де Тыва Республиканын Чоон-Хемчик кожууннун Хондергей сумузунга ажылчын ог-булеге торуттунген. 1982 чылда Чадаана хоорайнын №1 ортумак школазын дооскан. Рыбин хоорайнын кодээ ажыл-агый техникумунун мал эмчизи салбырын дооскан. Ажылчын базымнарын 1986 чылда «Большевик» совхозтун «Арыг-Бажы» сут-бараан фермазынга лаборант бооп ажылдап эгелээн. 1989 чылда Шеми кодээ советтинге секретарьлап ажылдаан. 1994 чылда Шеми администрациязынын специализинче шилчиткен. 1998 чылдан 2002 чылга чедир Шеми администрация даргазынын социал политика талазы_биле оралакчызынга ажылдап турган. 2004 чылдын сентябрь айдан 2010 чылдын октябрь айга чедир Шеми сумунун библиотеказынын эргелекчизинге ажылдаан.

2004 чылдан 2010 чылга чедир Шеми сумунуӊ библиотеказыныӊ эргелекчизи болуп ажылдап тургаш, кадыыныӊ байдалы-биле унген.

2011 чылдан тура бо хүннерге чедир Шеми администрациязыныӊ кол специализи бооп ажылдап чоруур. Өг-бүлелиг, үш ажы-төлүнүӊ энерелдиг иези.

Монгуш Долаана Кошкар-ооловна 1968 чылдыӊ июнь 4-те Сут-Хол кожууннуӊ Суг-Аксынга төрүттүнген. 1975 чылда Чадаана хоорайнын №1 ортумак школазынче ооренип киргеш, 1986 чылда ол-ла школаны дооскан. Ол-ла чылын Чөөн-Хемчик Төп эмнелгезиниӊ халдавырлыг аарыглар эмнелгезинге санитаркалап ажылдап күш-ажылын эгелээн. 2001 чылда Шеми чурттуг Монгуш Май-оол Бойдуевич-биле өг-бүле тудуп, Шеми суурже көжүп чоруткан. 2004 чылда Шеми көдээ уран-чуул бажыӊынга методист бооп ажылдап киргеш, 2010 чылда Шеми сумунуӊ библиотеказыныӊ эргелекчизинче шилчиткен. 2007-2010 чылдарда Кызылдыӊ башкы колледжке өөреп тургаш, ажылыныӊ угланыышкыны-биле сөөлгү курстан Кызылдыӊ уран-чүүл колледжтиӊ «Библиотековедение» салбырынче шилчиттиргеш, 2013 чылда бот-өөредилге-биле чедиишкинниг дооскан. 2010 чылдыӊ октябрьдан тура бо хүннерге чедир  Шеми сумунуӊ библиотеказыныӊ эргелекчизи бооп ажылдап чоруур. Тыва Республиканыӊ Чөөн-Хемчик кожууннуӊ культура шугумунда бо хуннерге чедир 15 чыл үре-түӊнелдиг ажылдап чоруур. Өг-бүлелиг, дөрт ажы-толүнүн энерелдиг иези, үш уйнуктарыныӊ ынак кырган-авазы.

Информаторлар:

  1. Монгуш Опеймаа Сарай-ооловна, Шеми суму чагыргазыныӊ кол специализи.
  2. Хертек Чодураа Доржуевна, Шеми суму библиотеказыныӊ хоочун ажылдакчызы Хертек Седенмаа Девек-ооловнаныӊ хеймер уруу.

Материалды чыгган болгаш тургускан: Монгуш Долаан Кошкар-ооловна,

Шеми сумунун библиотеказыныӊ эргелекчизи.

14 апрель 2019 чыл.